Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος ή Αναζαρβεύς, γεννημένος περί το 25 μ.Χ. στην Ανάζαρβο της Κιλικίας, κοντά στην Ταρσό, έγινε διάσημος την εποχή του Νέρωνα και του Βεσπασιανού. Ακολούθησε ως στρατιωτικός ιατρός τις ρωμαϊκές λεγεώνες και εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο γνωστούς χειρουργούς της εποχής του. Προκειμένου να απολαμβάνει τα προνόμια των Ρωμαίων πολιτών -τα οποία δεν παραχωρούνταν ακόμα σε μη Ρωμαίους- υιοθετήθηκε σε μεγάλη ηλικία από Ρωμαίο της οικογενείας των Πεδανίων και πήρε το επίθετο Πεδάνιος.
Ο Διοσκουρίδης κατόρθωσε, στην εποχή του ακόμη, να αναγνωρίσει 500 φυτά ως θεραπευτικά, από τα περίπου 6.000 είδη που αναγνωρίζουμε σήμερα ως αυτοφυή στην Ελλάδα, δηλαδή πάνω από το 8%!
Μας παρέδωσε πλήρεις περιγραφές για τις δρόγες τις οποίες χρησιμοποίησε (δρόγη: το χρησιμοποιούμενο μέρος του φυτού, ζώου ή ορυκτού από το οποίο παρασκευάζονται φάρμακα. Π.χ. η δρόγη του φασκόμηλου είναι τα φύλλα). Μας εξηγεί ακόμη τί δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε από ένα φυτό, αναφέροντας, παράλληλα, και όλες τις παρενέργειες. Άριστος γνώστης της βοτανολογίας, γνώστης της χημείας, όχι με τη σημερινή ονοματολογία των στοιχείων, αλλά της χημείας σχετικά με την ουσία των αντιδράσεων ανάμεσα στα είδη. Ήξερε και περιέγραφε αντιδράσεις, αλληλεπιδράσεις, εξουδετερώσεις, δυναμική ή απλή συνέργια, αποβολή, ρυθμούς μεταβολισμού και απέκκρισης ουσιών. Μας μίλησε για το πότε συλλέγονται τα φυτά, πώς συλλέγονται και πώς αποθηκεύονται.
Το έργο του “Περί ύλης ιατρικής“=(De Materia Medica) ήταν προϊόν προσωπικών παρατηρήσεων, απαλλαγμένο από προλήψεις και δεισιδαιμονίες. Μέχρι και τον 16º αιώνα σ’ αυτό ανέτρεχαν οι ασχολούμενοι με την Φαρμακευτική. Μεταφράσθηκε σε πολλές γλώσσες κατά τις διάφορες εποχές. Ήταν το πρώτο βιβλίο, που τυπώθηκε μετά την Αγία Γραφή. Χειρόγραφοι κώδικες του Διοσκουρίδη σώζονται πολλοί, εικονογραφημένοι, γνήσιοι, νόθοι ή διασκευασμένοι.
Πάνω σε όλες αυτές τις πολύτιμες πληροφορίες στηρίχθηκε το μεγαλύτερο κομμάτι της σύγχρονης φαρμακευτικής και ειδικότερα ο κλάδος της φαρμακογνωσίας και της βοτανολογίας.
Στον πρόλογο του έργου του αναφέρει τους λόγους, που τον ώθησαν να γράψει το έργο αυτό. Έκρινε ανεπαρκείς, ατελείς και αντιφάσκουσες τις επιστημονικές παρατηρήσεις των προγενέστερων ιατρών. Κατέταξε τα φυτά σε ομάδες με βάση τα βοτανικά τους γνωρίσματα. Έγραψε τα συνώνυμα των φυτών αλφαβητικά κατά λαούς (πχ. Αθηναίοι, Αιγύπτιοι, Βάρβαροι, Βοιωτοί κλπ.) και κατά πρόσωπα (Ανδρέας, Κρατεύας κλπ). Το έργο διαιρείται σε 5 βιβλία:
- αλοιφές, αρώματα, μύρα, βάλσαμα, ρητίνες, έλαια.
- ζώα και ζωικής προέλευσης δρόγες
- φυτικής προέλευσης δρόγες
- συνέχεια του τρίτου
- οίνοι, ορυκτά και ανόργανα φάρμακα
Συνολικά περιγράφει 600 φυτικά φάρμακα. Θεωρούσε ότι η ιαματική τους δύναμη προέρχεται από τις τέσσερις θεμελιώδεις ιδιότητες: του θερμού, του ψυχρού, του ξηρού και του υγρού.
Στο περί πτελέας, κοινώς φτελιάς κεφάλαιο ο Διοσκουρίδης μνημονεύει και την αντισηπτική ιδιότητα της μούχλας (1, 84): «Η μούχλα η οποία μαζεύεται στα παλιά ξύλα και τη βάση των κορμών, αν πασπαλιστεί σαν αλεύρι, καθαρίζει και επουλώνει τα έλκη», παρατήρηση που αξιοποιήθηκε μετά από αιώνες με την ανακάλυψη της πενικιλίνης από τον Φλέμιγκ.
Το πλέον γνωστό και πολύτιμο αντίγραφο είναι αυτό που φυλάσσεται σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης (Cod med.gr. 1). Αντιγράφτηκε κατ’ εντολήν των κατοίκων και των συντεχνιών του Πέρα το 512 μ.Χ. και δωρήθηκε στην Ιουλιανή εξ’ Αμικίων. Άλλα πολύτιμα αντίγραφα είναι ο Κώδικας της Νεαπόλεως του 512 μ.Χ., διάφοροι αραβικοί κώδικες, και οι περίφημοι τουρκικοί κώδικες στο Τοπ Καπί της Κωνσταντινούπολης.
Πολλά από τα φυτά που ο Διοσκουρίδης αναγράφει στο Περί ύλης Ιατρικής, ο Άγγλος ιατρός και καθηγητής της Βοτανικής Σίμπθορπ (Johannes Sibthorp, Flora Graeca, London 1806), που περιόδευσε την Ελλάδα το 1786, προσπάθησε και τα κατέγραψε με παράλληλο σχεδιασμό τους σε δέκα ογκώδεις τόμους με τίτλο Flora Graeca.
Ασθένειες
Οι ασθένειες του ανθρώπου, που διαχωρίζει ο Διοσκουρίδης, περνούν τις 50: πονοκέφαλος, ίκτερος, παθήσεις σπλήνας, νεφρίτιδα, έλκος στομάχου. Για κάθε μια από αυτές τις ασθένειες έχει μία κατάλληλη συνταγή. Περισσότερα εκ των 65 βοτάνων είναι αντιβηχικά, άπειρα άλλα τα συνιστά στις γυναικείες παθήσεις, για τη θεραπεία τραυμάτων και σαν αντίδοτα στο δηλητήριο των φιδιών.
Ο Διοσκουρίδης ανάλογα με την ασθένεια δεν χρησιμοποιεί πάντα το ίδιο ρήμα. Αλλού αναφέρει «θεραπεύει», αλλού «βοηθά», αλλού «ανακουφίζει», αλλού «ξεπερνά τα πρώτα συμπτώματα». Ακριβώς όπως και σήμερα.
Συνταγές (ενδεικτικά)
- Ένα πολύ κοινό φυτό που φυτρώνει στους τοίχους και χαλάσματα είναι το ονομαζόμενο από τον Διοσκουρίδη (Δ, 85) Ελξίνη ή παρθένιον, ή περδίκιον (εξ ού και περδικάκι στη νεοελληνική γλώσσα), του οποίου τα φύλλα αν τεθούν ως κατάπλασμα θεραπεύουν το ερυσίπελας, τα κονδυλώματα, τα εγκαύματα και κάθε φλεγμονή και πρήξιμο. Μάλιστα ο Πλίνιος 22.17, γράφει ότι ο Περικλής κατά την ανέγερση ναού στον Παρθενώνα σε έναν εργάτη που κτύπησε και αιμορραγούσε, πήρε το φυτό αυτό και το έθεσε πάνω στην πληγή με αποτέλεσμα το σταμάτημα της αιμορραγίας, γι’ αυτό και ονομάσθηκε «Παρθένιον», προς τιμή της θεάς Αθηνάς.
- Το Δρακόντιον το κοινώς λεγόμενο φιδόχορτο (Β 166) καταστρέφει τους πολύποδες της ρινός, όταν εισαχθεί το εκχύλισμα του καρπού και κατά την επάλειψη αναστέλλει τα καρκινώματά της.
Δίνει, όμως, και συμβουλές για όποιον παράσχει πρώτες βοήθειες. Ενδεικτικά αναφέρουμε:
- Όποιος δίδει πρώτες βοήθειες σε δάγκωμα ερπετού ή λυσσασμένου ζώου και ρουφήξει το αίμα του δηλητηριασμένου ανθρώπου με σκοπό να το φτύσει, δεν πρέπει να είναι νηστικός. Πρέπει οπωσδήποτε να έχει φάει, διότι έτσι, ακόμη και αν κατά λάθος καταπιεί μικρή ποσότητα δηλητηρίου, το δηλητήριο να ενωθεί με τις τροφές και να αποδυναμωθεί η δράση του. Ένα αντίστοιχο παράδειγμα έχουμε και σήμερα, που οι γιατροί λένε ότι αν πάρουμε κάποια φάρμακα με το φαγητό δεν έχουμε όλο το φάσμα της δράσεως τους. Το ίδιο, λοιπόν, συμβαίνει και με τα δηλητήρια, ανάλογα πάντα με το πόσο δραστικό είναι το κάθε δηλητήριο. Πάντως, όσο ισχυρό κι αν είναι, ως ένα σημείο αποδυναμώνεται η ισχύς του, ενώ είναι και πιο εύκολο να απομακρυνθεί με την πρόκληση εμετού.
- Όποιος δίδει πρώτες βοήθειες στο ίδιο περιστατικό πρέπει να έχει κάνει προηγουμένως πλύσεις του στόματός του με κρασί (τοπική αντισηψία). Και στο πολύ λεπτό αυτό σημείο ο Διοσκουρίδης προσθέτει και κάτι ιδιαίτερα σοφό: αυτός, που αποπειράται να παράσχει α΄ βοήθειες να έχει στο στόμα του μικρή ποσότητα ελαιόλαδου. Αυτό α) θα απορροφήσει το δηλητήριο, ώστε β) να δημιουργηθεί αμέσως γαλάκτωμα με την ένωση λαδιού – δηλητηρίου και αμέσως να το φτύσει, ούτως ώστε να μην κινδυνεύσει καθόλου σε περίπτωση τυχούσης καταπόσεως. Ακόμη, όμως, και αν κατά λάθος αυτός, που επιχειρεί την παροχή α΄βοήθειας καταπιεί μία ποσότητά του δηλητηρίου, το δηλητήριο δεν θα έχει ισχυρή –ίσως και καθόλου– δράση, λόγω μερικής ή ολικής εξουδετερώσεώς του από το ελαιόλαδο.
Στον Διοσκουρίδη η σύγχρονη επιστήμη αφιέρωσε μία ολόκληρη οικογένεια φυτών, την οικογένεια Dioscoriaceae ( Διοσκουρίδες) , που περιλαμβάνει πάνω από 70 είδη, οικογένεια με αποδεδειγμένη φαρμακογνωστική και θεραπευτική αξία.
Οι πληροφορίες που περιέχονται έχουν καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα και δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την γνωμάτευση του ιατρού σας ή την επίσκεψη σε άλλον ειδικό της υγείας.
πηγές:
- wikipedia.org
- koutloumous.com
- karaberopoulos.gr
- bioathens.com
- 3lyk-n-filad.att.sch.gr/secret/botana/Men/Theophrastos/Dioskouridis.html
- theancientwebgreece.wordpress.com
Διαβάστε επίσης: